تأملی بر تکنیک «ردیابی فرآیند» در مطالعات انقلاب اسلامی ایران

«ردیابی فرآیند» تکنیکی است که در آن تحلیل‌گران کیفی تلاش می‌کنند که مکانیسمهای علّی‌ای را مشخص نمایندکه متغیر تبیینی را به یک پیامد یا معلول پیوند می‌دهد. روش‌شناسان متأخر به این تحلیل‌گران کمک کرده‌اند تا درک و شناخت صوری‌تری از این تکنیک در تحقیقات تطبیقی کیفی و مطالعات موردی ارائه دهند. «تحلیل واقعه- ساختار»، بهترین و بسط‌یافته‌ترین تلاشها برای ترسیم نمودار صوری روایت‌پردازیهای غیرصوری به شکل ردیابی فرآیند می‌باشد. از سویی دیگر، جوهر مطالعات موردی در جامعه‌شناسی کلان عبارت است از آشکار کردن روایتهای تاریخی به شیوة «ردیابی فرآیند» که در آن، یک روایت تاریخی مرکّب و پیچیده را به مراحل، رخدادها یا حوادثی تجزیه می‌کنیم که به صورت توالی علّی به یکدیگر متصل شده‌اند. در خصوص انقلاب اسلامی ایران، به کارگیری تکنیک ردیابی فرآیند معطوف به بیان جزئیات حوادث و وقایعی است که منجر به تکوین انقلاب گردیده است. مرور تبیینهای انقلاب اسلامی ایران نشان داد که این تکنیک، بنا به اهداف مطالعه و چشم‌انداز نظری محقق، به صورت متفاوتی عرضه شده است. برخی، مثلاً بر اساس اهداف مطالعه و رویکرد نظری اتخاذ شده‌شان فقط به وقایعِ نقاط عطفی و مهم در انقلاب ایران اشاره کرده‌اند و از روایت‌پردازی تفصیلی کلیة حوادثِ مرتبط چشم پوشیده‌اند. در صورتی که دیگران، ضمن ارائة وقایعِ نقاط عطفی و مهم که مورد تأکید محققان دستة قبل بود، سعی کرده‌اند به حوادث و وقایع تاریخی بیشتری که منجر به انقلاب ایران شده است، بپردازند.